TÜRKÇE

Aziz Sancar (d. 8 Eylül 1946, Savur), Türk doktor, akademisyen, biyokimyager, moleküler biyolog ve bilim insanı.

 

1997 yılından beri Amerika Birleşik Devletleri'nde Kuzey Karolina Üniversitesi, Chapel Hill Sarah Graham Kenan Biyokimya ve Biyofizik Programı’nda görevli Prof. Sancar, son 20 yıldır DNA onarımının pek çok parçasının tanımlanmasında kullanılan biyokimyasal yaklaşımlara yaptığı öncülükle tanınıyor. Mehmet Özdoğan ile birlikte ABD Ulusal Bilimler Akademisi'ne seçilen ilk Amerikalı Türk olarak tanınır. Hücrelerin hasar gören DNA'ları nasıl onardığını ve genetik bilgisini koruduğunu haritalandıran araştırmaları sayesinde 2015 Nobel Kimya Ödülü'nü kazanmıştır.

Aziz Sancar’ın geliştirip ismini koyduğu “maxicell” tekniği ile buluşunu yapıp ismini koyduğu “excinuclease/excision nuclease” enzimi terimleri Oxford Biyokimya ve Moleküler Biyoloji Sözlüğü'ne girmiştir.

 

HAYATI

1946'da Mardin'in Savur ilçesinde, orta gelirli çiftçi ailesinin sekiz çocuğundan yedincisi olarak dünyaya geldi. HDP'den milletvekili olan akrabası Mithat Sancar'ın ifadesine göre, Aziz Sancar'ın ana dili Arapçadır ve aile içinde Arapça konuşulur. Aziz Sancar ise, anne ve babayla Arapça konuşulduğunu ama kardeşler arası Türkçe konuşulduğunu belirtmektedir. Sancar, verdiği her röportajda Arap olarak gösterilmekten rahatsız olduğunu ve Türk olduğunu vurgular. Ağabeyi Tahir Sancar'ın ifadesine göre, ailesi Oğuz Türkleri'nin Hasi kolundan olup Horasan'dan Mardin'e göç etmiştir. Aziz Sancar, ilk ve orta eğitimini Mardin'de tamamladı. Lise yıllarında futbolla ilgilendi, ancak son sınıfta futbolcu olmaktan vazgeçerek yüksek öğrenimine devam etmek üzere İstanbul'a gitti.

 

1963 yılında girdiği İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi'den 1969 yılında birincilikle mezun oldu. İki yıl Savur'da bir sağlık ocağında hekimlik yaptıktan sonra bir NATO-TÜBİTAK bursu ile önce Johns Hopkins Üniversitesi, ardından Dallas Teksas Üniversitesi'ne gitti. Dallas'ta üniversitenin moleküler biyoloji programına ve Caude Rupert’ın laboratuvarına katıldı. Bu laboratuvarda Sancar, danışmanı Claud Rupert ile fotoliyaz olarak adlandırılan bir geni klonlamış ve genetik mühendisliği ile bakterilerde çok yüksek oranlarda çoğaltmıştır. Bu genin kodladığı enzim, ultraviyole ışıkları ile zarar görmüş DNA'nın onarımını yapmaktaydı. Bu buluş Dr. Sancar’ın önce yüksek lisans, ardından doktora derecesi (1977) almasını sağladı.

Aziz Sancar, 1977-1982 yılları arasında Yale Üniversitesi'nin tıp fakültesinde çalıştı. Bu dönemde fotoliyaz enzimi çalışmalarına ara verip nükleotid kesim onarımı araştırmaları başladı. DNA onarımı dalında doçentlik tezini tamamladı. 1997 yılından itibaren araştırmalarını biyokimya ve biyofizik alanında yaptığı çalışmalarla tanınan Amerika Birleşik Devletleri North Carolina-Chapel Hill'de North Carolina Üniversitesi biyokimya ve biyofizik bölümünde sürdürmektedir.

DNA onarımı, hücre dizilimi, kanser tedavisi  ve biyolojik saat üzerinde çalışmalarını sürdüren Sancar, 415 bilimsel makale ve 33 kitap yayınladı. Sancar, kanser tedavisinde sirkadiyen saat kullanımıyla ödüller aldı. 2001 yılında Amerikan Kimya Cemiyeti tarafından verilen Kuzey Carolina Seçkin Kimyager Ödülü'nü almaya hak kazanan Sancar, 2005 yılında bilim dünyasının en prestijli üyelikleri arasında yer alan ABD Ulusal Bilimler Akademisi’ne seçilerek bu akademiye seçilen ilk Amerikalı Türk oldu. Bu ödülü aldıktan sonra, ABD'de okuyan Türk öğrencilerine yardım etmek ve Türk-Amerikan ilişkilerini geliştirmek amacıyla eşiyle birlikte Aziz&Gwen Sancar Vakfı'nı kurarak ABD'nin Kuzey Carolina eyaletinde "Carolina Türk Evi" isimli bir öğrenci misafirhanesi açtı. 2006 yılında Türkiye Bilimler Akademisi’ne aslî üye olarak seçildi.

 

Sancar, DNA'nın onarılması ile ilgili yaptığı çalışmalardan dolayı Amerikalı Paul Modrich ve İsveçli Tomas Lindahl ile birlikte 2015 Nobel Kimya Ödülü'ne layık görüldü. Bu üç araştırmacı, 30 yıldan uzun süre birbirlerinden bağımsız olarak ve büyük oranda bakteri hücrelerinde çalışmaktadır. Sancar nükleotid kesim onarımı alanında buluşlar yapmış, Tomas Lindahl ve Paul Modrich ise diğer DNA onarımı mekanizmaları olan bazı kesim onarımı ve yanlış eşleşme onarımını keşfetmişlerdir. Aydınlattıkları temel mekanizmalar daha sonra insanlar dahil olmak üzere kompleks organizmalarda da gösterilmiştir. Örneğin, nükleotid kesim onarımı bozuklukları ile deri kanserleri arasında doğrudan nedensel ilişki bulunmuştur. Sancar’a, İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi tarafından verilen Nobel Kimya Ödülü Alfred Nobel’in ölüm yıldönümü olan 10 Aralık'ta düzenlenen törende verildi. Ödül, İsveç Kralı XVI. Carl Gustaf tarafından takdim edildi. Sancar “Beni ödüle götüren, Atatürk’ün ve Türkiye Cumhuriyeti'nin yaptığı eğitim devrimidir. Dolayısıyla bu ödülün sahibi, Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti’ni temsil eden Anıtkabir Müzesi'dir.” diyerek Nobel Ödülü ile madalya ve sertifikasını Anıtkabir'e teslim etmiştir. Ödül, Anıtkabir'deki Atatürk ve Kurtuluş Savaşı Müzesi'nde kendisine ayrılan özel alanda sergilenmektedir.

Sancar, yaptığı bir açıklamada 5 TL üzerindeki DNA sarmalının hatalı olduğunu bunu Merkez bankasına ilettiğini ancak uyarılarına rağmen bunun düzeltilmediğini söyledi. Ayrıca Aziz Sancar'ın ismi Türkiye Milli Eğitim Bakanlığı tarafından İstanbul'da 2018 yılında proje okulu olarak açılan Aziz Sancar Anadolu Lisesi'ne verilmiştir.

 

2019 yılında Aziz Sancar, Ahmet Davutoğlu'nun ricası üzerine katıldığı ve 4 senedir yürüttüğü İstanbul Şehir Üniversitesi'nin Mütevelli Heyeti üyeliğinden istifa ettiğini duyurdu.

 

ÖDÜLLERİ VE BAŞARILARI

ABD Ulusal Bilim Vakfı (National Science Foundation) Genç Araştırmacı Ödülü (1984)

Amerikan Fotobiyoloji Derneği (American Society for Photobiology) Ödülü (1990)

ABD Ulusal Sağlık Enstitüsü (National Institutes of Health) Ödülü (1995)

TÜBİTAK Bilim Ödülü (1997)

ABD Fen ve Sosyal Bilimler Akademisi (American Academy of Arts and Sciences) Ödülü (2004)

ABD Ulusal Bilimler Akademisi üyesi (2005)

TÜBA (Türkiye Bilimler Akademisi) üyesi (2006)

Vehbi Koç Ödülü (2007)

Nobel Kimya Ödülü (2015)

ENGLISH

Aziz Sancar (born 8 September 1946, Savur) is a Turkish physician, academician, biochemist, molecular biologist and scientist. 

 

Professor at the University of North Carolina, Chapel Hill Sarah Graham Kenan Biochemistry and Biophysics Program since 1997. Sancar is known for his pioneering biochemical approaches used to identify many parts of DNA repair over the past 20 years. Together with Mehmet Özdoğan, he is recognized as the first American Turkish to be elected to the US National Academy of Sciences. He won the 2015 Nobel Prize in Chemistry for his research mapping how cells repair damaged DNA and preserve genetic information. The terms for the enzyme “excinuclease/excision nuclease”, which Aziz Sancar developed and named with the “maxicell” technique, which he invented and named after, entered the Oxford Biochemistry and Molecular Biology Dictionary.

 

EARLY LIFE

He was born in 1946 in the Savur district of Mardin, the seventh of eight children of a middle-income farmer family. According to the testimony of his relative, Mithat Sancar, who is a HDP MP, Aziz Sancar's mother tongue is Arabic and Arabic is spoken in the family. Aziz Sancar, on the other hand, states that Arabic was spoken with his parents, but Turkish was spoken between siblings. Sancar emphasizes that he is uncomfortable being portrayed as an Arab in every interview he gives and that he is Turkish. According to the testimony of his elder brother Tahir Sancar, his family was from the Hasi branch of the Oghuz Turks and immigrated from Khorasan to Mardin. Aziz Sancar completed his primary and secondary education in Mardin. He was interested in football during his high school years, but in his last year he gave up being a football player and went to Istanbul to continue his higher education. He graduated from Istanbul University Faculty of Medicine, which he entered in 1963, with the first place in 1969. After working as a physician in a health center in Savur for two years, he went first to Johns Hopkins University and then to the University of Texas at Dallas with a NATO-TUBITAK scholarship. He attended the molecular biology program of the university in Dallas and Caude Rupert's laboratory. In this laboratory, Sancar, with his adviser Claud Rupert, cloned a gene called photolyase and reproduced it at very high rates in bacteria with genetic engineering. The enzyme encoded by this gene was repairing DNA damaged by ultraviolet lights. This invention was developed by Dr. It enabled Sancar to get his master's degree and then his doctorate degree (1977). Aziz Sancar worked at the medical school of Yale University between 1977-1982. During this period, photolyase enzyme studies were interrupted and nucleotide cleavage repair studies began. He completed his associate professorship thesis in DNA repair. Since 1997, he has been continuing his research in the biochemistry and biophysics department of the University of North Carolina in Chapel Hill, North Carolina, USA, which is known for his studies in biochemistry and biophysics. Continuing his studies on DNA repair, cell sequencing, cancer treatment and biological clock, Sancar has published 415 scientific articles and 33 books. Sancar received awards for the use of circadian clock in cancer treatment.Sancar, who was awarded the North Carolina Distinguished Chemist Award given by the American Chemical Society in 2001, was elected to the US National Academy of Sciences, one of the most prestigious memberships in the scientific world, and was the first to be selected to this academy. He became an American Turk. After receiving this award, she and her husband established the Aziz & Gwen Sancar Foundation in order to help Turkish students studying in the USA and improve Turkish-American relations, and opened a student guesthouse called "Carolina Turkish House" in the US state of North Carolina. He was elected as a full member of the Turkish Academy of Sciences in 2006. Sancar was awarded the 2015 Nobel Prize in Chemistry, together with American Paul Modrich and Swedish Tomas Lindahl, for his work on DNA repair. These three researchers have been working independently of each other for more than 30 years, largely in bacterial cells. Sancar made breakthroughs in the field of nucleotide cut repair, while Tomas Lindahl and Paul Modrich discovered some of the other DNA repair mechanisms, such as cut repair and mismatch repair. The basic mechanisms they illuminate were later demonstrated in complex organisms, including humans. For example, a direct causal relationship has been found between nucleotide cut repair defects and skin cancers. Sancar was awarded the Nobel Prize in Chemistry by the Royal Swedish Academy of Sciences at a ceremony held on December 10, the anniversary of Alfred Nobel's death. Award, King of Sweden XVI. Presented by Carl Gustaf. Sancar said, “What took me to the award is the education revolution made by Atatürk and the Republic of Turkey. Therefore, the owner of this award is the Anıtkabir Museum, which represents Atatürk and the Republic of Turkey.” He delivered the Nobel Prize and his medal and certificate to Anıtkabir. The award is exhibited in the special area reserved for him in the Atatürk and War of Independence Museum in Anıtkabir. In a statement he made, Sancar said that the DNA helix on the 5 TL was faulty and he conveyed this to the Central Bank, but despite his warnings, this was not corrected. In addition, Aziz Sancar's name was given to Aziz Sancar Anatolian High School, which was opened as a project school in Istanbul in 2018 by the Ministry of National Education of Turkey. In 2019, Aziz Sancar announced that he resigned from the Board of Trustees of Istanbul Şehir University, which he attended at the request of Ahmet Davutoğlu and had been running for 4 years. 

 

AWARDS

National Science Foundation Young Researcher Award (1984)

American Society for Photobiology Award (1990)

US National Institutes of Health Award (1995)

TUBITAK Science Award (1997)

American Academy of Arts and Sciences Award (2004)

Member of the US National Academy of Sciences (2005)

Member of TÜBA (Turkish Academy of Sciences) (2006)

Vehbi Koç Award (2007

Nobel Prize in Chemistry (2015)