TÜRKÇE

İranlı astronom, bilim adamı, şair, bilgin ve filozoftur. Asıl adı Giyaseddin Ebu'l Feth Bin İbrahim El Hayyam' dır. Ömer Hayyam, İran ve doğu edebiyatında rubai türünün kurucusudur. Batı ülkelerinde adına birçok dernek kurulmuş, rubaileri bütün batı dillerine çevrilmiştir. Matematik, fizik, astronomi ve tıp alanlarında birçok icadı ve önemli eseri bulunmaktadır. İbn-i Sina'dan sonra Doğu'nun yetiştirdiği en büyük bilgin olarak kabul edilmiştir. 18 Mayıs 1048'de İran'ın Nişabur kentinde doğdu. Ömer Hayyam, bir çadırcının oğluydu. Bu yüzden acem dilinde çadırcı anlamına gelen soyadını babasının mesleğinden aldı. Ömer Hayyam, yaşadığı dönemde daha çok bilgin olarak ün kazandı. Matematik ,fizik, astronomi ve tıp gibi rasyonel ilimler dışında müzik ve şiirle de yakından ilgilendi. İran'ın, Selçuklular yönetiminde olduğu dönemde yaşayan Hayyam, Horasan ülkesindeki büyük şehirleri, Belh, Buhara ve Merv gibi bilim merkezlerini gezdi, Bağdat'a da gitti. Zamanının hükümdarlarından, özellikle Selçuklu Sultanı Melikşah ve Karahanlı Şemsülmülk'ten büyük yakınlık gördü. Saraylarına ve meclislerine sık sık konuk oldu. Residüddin'in "Cami-üt-Tevarih" adlı eserinde anlattığına göre Nizamülmülk ve Hasan Sabbah, Ömer Hayyam ile okul arkadaşları ve yakın dosttular. Nizamülmülk, bilgisine çok güvendiği için devlet yönetimi konusunda kendisine yardımcı olması için Hayyam'dan yardım istedi, ancak o, saray entrikalarından hayatının sonuna kadar uzak kalmayı yeğlediği için bu teklifi geri çevirdi. Gerek kendi yaşadığı dönemde, gerekse sonraki çağlarda yazılan tüm kaynaklarda, Ömer Hayyam'ın çağının bütün bilgilerini edindiği, o alanlarda derin tartışmalara girdiği, fıkıh, ilahiyat, edebiyat, tarih, fizik ve astronomi okuttuğu yazılıdır. Hayyam, fizik, metafizik, matematik, astronomi ve şiir alanlarında değişik eserler yazdı. Yazdığı bilimsel içerikli kitaplar arasında İbni Sina'nın Temcid (Yücelme) adlı eserinin yorum ve tercümesi, Cebir ve Geometri Üzerine, Fiziksel Bilimler Alanında Bir Özet, Varlıkla İlgili Bilgi Özeti, Oluş ve Görüşler, Bilgelikler Ölçüsü, Akıllar Bahçesi yer aldı. En büyük eseri Cebir Risalesi'ydi. Matematik bilgisi ve yeteneği zamanın çok ötesinde olan Ömer Hayyam denklemlerle ilgili başarılı çalışmalar yaptı. Bunun yanısıra, binom açılımını ve bu açılımdaki katsayıları da bulan ilk kişiydi.

 

Ömer Hayyam'ın edebiyat tarihindeki yerini belirleyen, sonraki yüzyıllarda da İslam dünyasının en büyük şairlerinden biri olarak anılmasına neden olan, yazdığı rubailerdi. O günlerden bugüne dilden dile dolaşarak gelen sayısının ikiyüz kadar olduğu tahmin edilen rubaileri, sonraki çağlara da damgasını vuran eserler oldu. Hayyam, rubailerini yazarken oldukça kolay anlaşılan, akıcı ve açık bir dil kullandı. Şiirlerinde gerçekçiydi. Yaşadıklarını ve gözlemlediklerini olduğu gibi dile getirdi. Ona göre, en şaşmaz ölçü akıl ve sağduyuydu. İnsanoğlu, gerçeğe ancak akıl yolu ile ulaşabilirdi. Şiirlerinde zamanının haksızlıklarını ve saçmalıklarını ince ve alaycı bir dille yerdi. Dörtlüklerinin konusunu aşk, şarap, dünya, insan hayatı ve yaşama sevinci gibi temalardan seçti. İnsan hayatının ana dokularına felsefi bir gözle baktı. Büyük şaire göre gerçek olan, yaşanandır;dünyanın ötesinde ikinci bir dünya yoktur; insan, yaşadığı sürece gerçektir;en şaşmaz ölçü, iman değil, akıl ve sağduyudur; insan, aklıyla vardır; dolaysıyla da en iyi ölçü, en şaşmaz kılavuz akıldır ve gerçeğe ancak akıl yolu ile varılabilir.Hayyam'ın şiirinde çağının haksızlıkları,madrabazlıkları ve saçmalıkları ince, alaycı, iğneleyici bir dille yerilir. Dörtlüklerinin konusu; aşk, şarap, dünya, insan hayatı, yaşama sevinci, içinde bulunduğumuz geçici dünyanın tadını çıkarma gibi insanla sıkı bağlantılı olan gerçek eylem ve davranışlardır. Hayyam kendisinden sonra gelen pek çok şairi etkilemiş, rubai alanında tek örnek olarak benimsenmiştir.

 

Batı ülkelerinde adına bir çok dernek kurulmuş, rubaileri bütün bati dillerine, bu arada birçok defa Türkçeye Rubaiyat-i Hayyam, Hayyam'ın Rubaileri, Ömer Hayyam ve Rubaileri, Dörtlükler adı altında tercüme edilmiştir. "Horasan'ın yıldızı; İran'ın ve Irak'ın dahisi, feylesofların prensi Ömer" şeklinde anıldı. 4 Aralık 1131'de doğduğu yer olan Nişabur'da hayatı 83 yaşında sona erdi. Hayyam, yaptığı çalışmaların çoğunu kaleme almamıştır, ancak kendisi birçok teori ve icadın isimsiz kahramanıdır. 21 Mart 1079 yılında tamamladığı, "Celali Takvimi" olarak bilinen takvim için büyük çaba sarf etmiştir. Güneş yılına göre düzenlenen bu takvim 5000 yılda bir gün hata verirken, bugün kullandığımız "Gregoryen Takvimi" 3330 yılda bir gün hata vermektedir. Çeşitli bilim dallarında birçok eser yazan Ömer Hayyam'ın eserlerinden 18 tanesinin adı bilinmektedir.

 

 

ESERLERİ

1. Ziyc-i Melikşahi. (Astronomi ve takvime dair, Melikşah'a ithaf edilmiştir)

2. Kitabün fi'l Burhan ül Sıhhat-ı Turuk ül Hind. (Geometriye dair)

3. Risaletün fi Berahin İl Cebr ve Mukabele. (Cebir ve denklemlere dair)

4. Müşkilat'ül Hisab. (Aritmetiğe dair)

5. İlm-i Külliyat (Genel prensiplere dair)

6. Nevruzname (Takvim ve yılbaşı tespitine dair)

7. Risaletün fil İhtiyal li Marifet. (Altın ve gümüşten yapılmış bir cisimde altın ve gümüş miktarının bilinmesine dair. Almanya Gotha kütüphanesinde bir nüshası mevcuttur.)

8. Risaletün fi Şerhi ma Eşkele min Musaderat(Öklid'in bir probleminin çözülmesi metoduna dair, Hollanda Leiden kütüphanesinde bir nüshası vardır. F. Woepcke fransızcaya çevirmiştir.)

9. Risaletün fi Vücud (Felsefede ontoloji bahsine dair. Britanya kütüphanesinde bir nüshası mevcuttur.)

10. Muhtasarun fi't Tabiiyat (Fizik İlmine dair)

11. Risaletün fi'l Kevn vet Teklif (Felsefeye dair)

12. Levazim'ül Emkine (Meskûn yerlerin iklimi ve hava değişikliklerine dair)

13. Fil Cevab Selaseti Mesâil ve fi Keşfil Hicab (Üç meseleye cevap ve alemde zıtlığın zorunlu olduğuna dair)

14. Mizan'ül Hikem (Pırlantalı eşyaların taşlarını çıkarmadan kıymetini bulmanın yöntemine dair)

15. Abdurrahman'el Neseviye Cevab (Hak Teâlâ'nın alemleri yaratmasının ve insanları ibadetle yükümlü kılmasının hikmetine dair)

16. Nizamülmülk (Arkadaşı olan vezirin biyografisi)

17. Eş'arı bil Arabiyye (Arabça rûbaileri)

18. Fil Mutayat (İlim prensipleri)

 

ENGLISH

Iranian astronomer, scientist, poet, scholar and philosopher.  His real name is Giyaseddin Ebu'l Feth Bin İbrahim El Hayyam.  

 

Ömer Hayyam is the founder of the rubai genre in Iranian and eastern literature.  Many associations have been established in the western countries, and his rubias have been translated into all western languages.  He has many inventions and important works in the fields of mathematics, physics, astronomy and medicine.  After Ibn Sina, he was accepted as the greatest scholar raised by the East.  He was born on May 18, 1048 in Nishapur, Iran.  Omar Khayyam was the son of a tentmaker.  Therefore, he took his surname, which means tentmaker in Persian language, from his father's profession.  Ömer Hayyam gained fame as a scholar during his lifetime.  Apart from rational sciences such as mathematics, physics, astronomy and medicine, he was also closely interested in music and poetry.  Hayyam, who lived in the period when Iran was under the rule of the Seljuks, visited the big cities of Khorasan, science centers such as Belh, Bukhara and Merv, and went to Baghdad.  He was very close to the rulers of his time, especially the Seljuk Sultan Melikşah and the Karahanlı Şemsülmülk.  He was a frequent guest at their palaces and assemblies.  According to what Residüddin tells in his work "Cami-üt-Tevarih", Nizamülmülk and Hasan Sabbah were schoolmates and close friends with Ömer Hayyam.  Nizamülmülk asked for help from Khayyam to help him in the administration of the state because he was very confident in his knowledge, but he refused this offer because he preferred to stay away from palace intrigues for the rest of his life.  In all the sources written both in his own time and in later ages, it is written that Ömer Hayyam acquired all the knowledge of his age, entered into deep discussions in those fields, taught fiqh, theology, literature, history, physics and astronomy.  Khayyam wrote different works in the fields of physics, metaphysics, mathematics, astronomy and poetry.  Among the scientific books he wrote were the interpretation and translation of Ibn Sina's Temcid, On Algebra and Geometry, A Summary in the Field of Physical Sciences, Summary of Knowledge About Being, Formation and Views, The Measure of Wisdom, and The Garden of Minds.  His greatest work was the Treatise of Algebra.  Ömer Hayyam, whose mathematical knowledge and ability was far beyond his time, made successful studies on equations.  In addition, he was the first to find the binomial expansion and the coefficients in this expansion.

 

 It was the rubai that he wrote that determined the place of Ömer Hayyam in the history of literature and caused him to be remembered as one of the greatest poets of the Islamic world in the following centuries.  His rubais, whose number is estimated to be around two hundred since those days, have been the works that left their mark on the following ages. Hayyam used a very easy to understand, fluent and clear language while writing his rubais.  He was realistic in his poems.  He expressed what he experienced and observed.  According to him, the most infallible measure was reason and common sense.  Man could only reach the truth through reason.  In his poems, he slandered the injustices and absurdities of his time in a subtle and sarcastic language.  He chose the themes of his stanzas from themes such as love, wine, the world, human life and the joy of living.  He looked at the main fabrics of human life with a philosophical eye.  For the great poet, the real is the lived; there is no second world beyond the world;  man is real as long as he lives; the most unfailing measure is not faith but reason and common sense;  man exists with his mind;  therefore, the best measure, the most infallible guide is the mind, and the truth can only be reached through reason. In Hayyam's poetry, the injustices, deceptions and absurdities of his age are criticized with a thin, sarcastic, sarcastic language.  The subject of their quatrains;  love, wine, the world, human life, the joy of life, and the enjoyment of the temporary world we live in are real actions and behaviors that are closely related to human beings.  Hayyam influenced many poets who came after him and was adopted as the only example in the field of rubai.

 

 Many associations were established in the name of Western countries, their rubai were translated into all western languages, meanwhile, many times into Turkish under the name of Rubaiyat-i Hayyam, Hayyam's Rubai, Ömer Hayyam and His Rubais, Quadruples.  He was remembered as "the star of Khorasan, the genius of Iran and Iraq, the prince of philosophers Omar".  His life ended at the age of 83 in Nishapur, where he was born on December 4, 1131.  Hayyam did not pen much of his work, but he is the unsung hero of many theories and inventions.  He made great efforts for the calendar known as the "Jalali Calendar", which he completed on March 21, 1079.  While this calendar, which is organized according to the solar year, gives an error once in 5000 years, the "Gregorian Calendar" we use today gives an error of one day in 3330 years.  The names of 18 of Ömer Hayyam's works, who wrote many works in various disciplines, are known.

 

 

 WORKS

 1. Ziyc-i Melikşahi.  (Dedicated to Melikşah about astronomy and calendar)

 2. Kitabün fi'l Burhan ül Sıhhat-ı Turuk ül Hind.  (about geometry)

 3. Risaletun fi Berahin İl Jabr and Mukabele.  (About algebra and equations)

 4. Müşkilat'ül Hisab.  (On arithmetic)

 5. İlm-i Külliyat (About general principles)

 6. Nevruzname (Regarding the calendar and New Year's determination)

 7. Risaletün fil İhtiyal li Marifet .  (On knowing the amount of gold and silver in an object made of gold and silver. There is a copy in the Gotha library in Germany.)

 8. Risaletün fi Şerhi ma Eşkele min Musaderat (There is a copy of Euclid's method of solving a problem in the library of Leiden, Netherlands. It was translated into French by F. Woepcke.)

 9. Risalatün fi Vücud (About ontology in philosophy. There is a copy in the British library.)

 10.Muhtasarun  fi't Tabiyat (About Physics Science)

 11. Risaletun fi'l Kevn vet Offer (About Philosophy)

 12. Levazim'ül Emkine (On climate and weather changes in residential areas)

 13. Fil Cevab Selaseti Mesâil ve fi Keşfil Hijab (Answering three issues and the necessity of contrast in the world)

 14. Mizan'ül Hikem (About the method of appreciating diamond items without removing their stones)

 15. Abdurrahman'el Neseviye Cevab (On the wisdom of Allah's creation of the worlds and obliging people to worship)

 16. Nizamülmülk (Biography of his friend, the vizier)

 17. Ash'ari bil Arabiyya (Arabic rubai)

 18. Fil Mutayat (Principles of Science)