TÜRKÇE

Ebû’l İz İsmail İbni Rezzaz El Cezerî (d. 1136, Cizre, Şırnak; ö. 1206, Cizre)

 

İslam'ın Altın Çağında çalışmalar yapan Müslüman, hezârfen, mucit ve mühendis. Sibernetiğin ilk adımlarını attığı ve ilk robotu yapıp çalıştırdığı kabul edilen El Cezeri'nin Leonardo da Vinci'ye ilham kaynağı olduğu düşünülür.

 

HAYATI

1136 yılında Cizre'nin Tor mahallesinde doğmuştur. Sibernetik alanın kurucusu kabul edilen, fizikçi, robot ve matrix ustası bilim insanı El-Cezeri 1206'da Cizre'de öldü. Lakabını yaşadığı şehirden alan El Cezeri, öğrenimini Camia Medresesi'nde tamamlayarak, fizik ve mekanik alanlarında yoğunlaştı ve pek çok ilke ve buluşa imza attı.

Batı yazınında M.Ö. 300 yıllarında Yunan matematikçi Archytas tarafından buharla çalışan bir güvercin yapılmış olduğu belirtilse de, robotikle ilgili bilinen en eski yazılı kayıt, Cezeri'ye aittir.

 

Bir çalışmaya göre El-Cezeri bir zanaatkâr geleneğinin parçasıydı ve bu nedenle bir mucitten daha çok, cihazların teknolojisinden ziyade işçiliğine ilgi duyan, pratik bir mühendisdi ve makineleri genellikle teorik hesaplama yerine deneme yanılma yoluyla ortaya çıkardı. Otto Mayr'a göre kitapların tarzı modern anlamda "kendin yap" kitaplarına benziyor.

Dünya bilim tarihi açısından bugünkü sibernetik ve robot biliminde çalışmalar yapan ilk bilim insanı olan Cezeri'nin yaptığı otomatik makineler günümüz mekanik ve sibernetik bilimlerinin temel taşlarını oluşturmaktadır. "Mekanik Hareketlerden Mühendislikte Faydalanmayı İçeren Kitap" (El Câmi-u’l Beyn’el İlmî ve El-Amelî’en Nâfi fî Sınâ'ati'l Hiyel) adlı eserinde ortaya koydu. 50'den fazla cihazın kullanım esaslarını, yararlanma olanaklarını çizimlerle gösterdiği bu kitapta Cezeri, tatbikata çevrilmeyen her teknik ilmin, doğru ile yanlış arasında kalacağını söyler. Bu kitabın özgün kopyası günümüze kadar ulaşamadıysa da bazı kopyaları Kuzey Amerika ve Avrupa'daki bazı kütüphaneler ve müzelerde bulunmaktadır. Kendi tarafından yazılmış bir kaç icadını anlatan orijinal eserler ise dünyanın çeşitli yerlerinde bulunmaktadır. Günümüze ulaşmış en eski el yazması İstanbul'da bulunan Topkapı Sarayı'ndaki "Olağanüstü mekanik araçların bilgisi hakkında kitap" adlı eseridir. Diğer eserleri ise; Bodleian Kütüphanesi, Leiden Üniversitesi Kütüphanesi, Chester Beatty Kütüphanesi ve Avrupa'nın birkaç başka kütüphane ve müzesinde bulunmaktadır.

 

Kısaca Kitab-ül Hiyel adıyla bilinen eseri altı bölümden oluşur. Birinci bölümde binkam (su saati) ile finkanların (kandilli su saati) saat-ı müsteviye ve saat-ı zamaniye olarak nasıl yapılacağı hakkında on şekil; ikinci bölümde çeşitli kap kacakların yapılışı hakkında on şekil, üçüncü bölümde hacamat ve abdestle ilgili ibrik ve tasların yapılması hakkında on şekil; dördüncü bölümde havuzlar ve fıskiyeler ile müzik otomatları hakkında on şekil; beşinci bölümde çok derin olmayan bir kuyudan veya akan bir nehirden suyu yükselten aletler hakkında 5 şekil; 6. bölümde birbirine benzemeyen muhtelif şekillerin yapılışı hakkında 5 şekil yer alır.

 

Teorik çalışmalardan çok pratik ve el yordamıyla deneysel çalışmalar yapan Cezeri'nin kullandığı bir başka yöntem de yapacağı cihazların önceden kâğıttan maketlerini inşa edip geometri kurallarından yararlanmaktı. İlk hesap makinesinden asırlar önce aynı sistemle çalışan benzer bir mekanizmayı, geliştirdiği saatte kullanan Cezeri, sadece otomatik sistemler kurmakla kalmamış, otomatik olarak çalışan sistemler arasında denge kurmayı da başarmıştı.

 

Cezeri, otomatik kontrollü makinelerin ilki sayılan Jacquard'ın otomatik dokuma tezgâhından 600 yıl önce değişik haznelerdeki suyun seviyesine göre ne zaman su dökeceğine, ne zaman meyve ve içecek sunacağına karar veren otomatik hizmetçiyi geliştirdi. Bazı makinelerinde hidro mekanik etkilerle denge kurma ve harekette bulunma sistemine yönelen Cezeri, bazılarında ise şamandıra ve palangalar arasında dişli çarklar kullanarak karşılıklı etkileme sistemini kurmaya çalıştı. Kendiliğinden çalışan otomatik sistemlerden sonra su gücü ve basınç etkisinden yararlanarak kendi kendine denge kuran ve ayarlama yapan dengeyi oluşturması, Cezeri'nin otomasyon konusundaki en önemli katkısıdır.

 

Fizikçi ve mekanikçi El Cezeri'nin diğer bir eseri de Diyarbakır Ulu Camii'nin ünlü güneş saatidir.

 

Eserleri

1. Kitāb fi ma-'rifat al-Hiyal al-handasiyy ( Kitāb fi ma-'rifat al-Hiyal al-handasiyya) 1206 yılında bu eserini tamamlamıştır.

2. Kitâb-ül-Câmi Beyn-el-İlmi vel-Amel-in-Nâfî fî Sınâat-il-Hiyel, (El Câmi-u’l Beyn’el İlmî El-Amelî’en Nâfi fî Sınâ'ati’l Hiyel) "Makine Yapımında Yararlı Bilgiler ve Uygulamalar" olarak adlandırmıştır.

ENGLISH

Abu'l Iz Ismail Ibn Rezzaz Al-Jazari (B. 1136, Cizre, Sirnak; d. 1206, Cizre)

 

A Muslim, hezarfen, inventor, and engineer who studied in the Golden Age of Islam. Al Jazeri, who is believed to have taken the first steps of cybernetics and built and operated the first robot, is thought to have inspired Leonardo da Vinci.

 

LIFE
He was born in 1136 in the Tor quarter of Cizre. Al-Jazeri, a physicist, robot, and matrix master scientist considered the founder of the cybernetic field, died in Jizre in 1206. Al-Jazeri, who received his nickname from the city where he lived, completed his education at the mosque Madrasa, concentrated on physics and mechanics, and signed many principles and inventions.

 

M.He. Although it is stated that a steam-powered Dove was made by the Greek mathematician Archytas around 300, the earliest known written record of robotics belongs to Cezeri.

 

According to one study, al-Jazari was part of a tradition of craftsmen, and therefore more of an inventor, a practical engineer who was interested in the craftsmanship of devices rather than their technology, and often revealed machines through trial and error rather than theoretical calculation. According to Otto Mayr, the style of the books is similar to "do-it-yourself" books in the modern sense.

 

From the point of view of the history of World Science, automatic machines made by Cezeri, the first scientist to study cybernetics and robotics today, constitute the cornerstones of modern mechanical and cybernetics Sciences. He laid out in his work" the book that includes the use of mechanical movements in engineering " (al-Cami-U'l Beynel Ilmi and Al-Ameli'en Nafi fi Sina'ati'l Hiyel). In this book, where he shows the basics of using more than 50 devices, the possibilities of using them with drawings, Cezeri says that every technical science that is not translated into exercise will remain between right and wrong. Although the original copy of this book has not survived to the present day, some copies are available in some libraries and museums in North America and Europe. Original works describing a few inventions written by him are found in various parts of the world. The oldest surviving manuscript is the "book on the knowledge of extraordinary mechanical tools" in the Topkapi Palace in Istanbul. His other works are in the Bodleian Library, Leiden University Library, Chester Beatty Library, and several other libraries and museums in Europe.

 

His work, known briefly as Kitab-ul-Hiyel, consists of six parts. In the first section, Binka (water clock) with finkan of (kandilli water clock) clock-hours and mustevi I-I figure about how to time the front; the second section, various pots and pans on the construction of the preliminary figure, in the third chapter about Hijama and ablution to be made of stone and about ten Ewers figure; figure about ten machine music by pools and fountains in the fourth section; in the fifth section to raise water from a well or a river flowing from the instrument is very shallow for about 5 Figure 6. in the chapter, there are 5 figures about the construction of various shapes that do not resemble each other.

 

Another method used by Cezeri, who did practical and groped experimental studies rather than theoretical studies, was to build pre-paper mock-ups of the devices he would make and use the rules of geometry. Cezeri, who used a similar mechanism that worked with the same system centuries before the first calculator, at the time he developed, not only installed automatic systems, but also managed to balance between systems that worked automatically.

 

Cezeri developed the automatic Maid, which decided when to pour water when to offer fruit and drink according to the level of water in different chambers 600 years before Jacquard's automatic weaving loom, which is considered the first of the automatic controlled machines. In some of his machines, Cezeri turned to a system of balance and movement with hydro-mechanical effects, and in others, he tried to establish a system of mutual influence using gears between floats and machetes. Cezeri's most important contribution to automation is that it creates a self-balancing and adjusting balance by taking advantage of the water power and pressure effect after self-running automatic systems.

Another work of physicist and mechanic Al Jazeri is the famous Sundial of the Grand Mosque of Diyarbakir.

​

WORKS

1. Kitāb fi ma-'rifat al-Hyal al-handasiyy ( Kitāb fi ma-' rifat al-Hyal al-handasiyya) completed this work in 1206.

2. Kitab-ul-Cami Beyn-Al-Ilmi wel-Amel-in-Nafi fi Sinaat-il-Hiyal, (Al-Cami-U'l Beyn'el Ilmi Al-Ameli'en Nafi fi Sina'ati'l Hiyal) called it "useful information and applications in Machine Building"