TÜRKÇE

Uluğ Bey, 22 Mart 1394’te Azerbaycan’ın Sultâniye şehrinde doğdu. Babası Emir Timur’un küçük oğlu Şâhruh, annesi Gevher Şad’dır. 1394-1405 yılları arasında sarayda geleneksel dinî ilimler, ardından mantık, matematik ve astronomi tahsili gördü. 1404’te Emir Timur tarafından Muhammed Sultan’ın kızı Öge Begüm ile evlendirildi. Babası Uluğ Bey’e 1409 yılında Semerkant merkezli Mâverâünnehir bölgesinin yönetimini verdi. Henüz on altı yaşında iken devleti yönetme sorumluluğunu üstlenen Uluğ Bey, kuzeybatıda Ceyhun ırmağından Soğanak’a ve kuzeydoğuda Asparay şehrine kadar otuz sekiz yıl bu geniş coğrafyanın emîri olarak yönetimini sürdürdü. Ancak vaktinin çoğunu bilimsel faaliyetlere adadığı için devlet işlerini babasına bağlı şekilde ve onun yardımıyla yürüttü, diğer emîrler gibi o da hutbelerde ve sikkelerde Şâhruh’un adını kullandı. Uluğ Bey döneminde Semerkant naklî ve aklî ilimlerin, sanat ve edebiyatın en parlak günlerini yaşadığı bir merkez haline geldi. 1414 baharında amcası Şeyh Ömer’in oğlu Ahmet denetimindeki Fergana’ya sefer düzenledi. Semerkand'da hüküm sürerken genel olarak avcılık, eğlence ve alimlerle sohbetlerle geçiren Uluğ Bey, şeyh, molla ve dervişlerle iyi ilişkiler sağlayamamıştı. Bu dönemde saray kuşçularından Alaaddin Ali bin Muhammed (Ali Kuşçu) ile dostluk kurmaya başladı. 1425 yılında Moğollar üzerine sefer düzenleyerek Issık Gölü dolaylarına kadar geldi. Moğolları dağıtarak önemli miktarda ganimetle Semerkant'a döndü. Sonrasında babasından aldığı destek kuvvetlerle Özbekler üzerine sefer düzenlese de yenilerek Semerkant'a çekilmek zorunda kaldı. Şeyhler, mollalar ve dervişler tarafından şehre sokulmak istenmese de kendisine sadık adamlarının desteğiyle Semerkant’a girerek düzeni yeniden sağladı. Daha sonra yeniden Özbekler’e sefer düzenleyerek Taşkent’e kadar ilerledi. Buradan Semerkant’a döndükten sonra av ve eğlence yaşantısını bırakan Uluğ Bey, ilim çalışmalarıyla uğraşmaya başladı. İlmî sohbetler, matematik ve astronomi konularında kendini eğiterek kendini geliştirmeye başladı. Bu dönemde önemli alimler Kadızade Rumî, Gıyaseddin Cemşid ve Ali Kuşçu ile çalışmalar yaptı. Semerkant yakınlarında rasathane kurulması çalışmaları başlattı. 1429 Ekimi'nde rasathaneyi tamamladı.

 

Şahruh'un 12 Mart 1447 yılında ölümüyle yeniden Timurlu tahtı için yaşanan mücadeleye katıldı. Herat'a sefere çıktı ve karşısına çıkan Ebebekir Mirza'yı ele geçirerek onun kuvvetlerini de ordusuna kattı. Herat'ta hâkim olan annesi Gevher Şâd ve kardeşi Baysungur'un oğlu Alaüddevle ile anlaşarak eski sınırları kabul etti. Ancak oğlu Abdüllatif, valisi olduğu Belh şehrinde Alaüddevle tarafından kuşatılınca yeniden sefere çıktı. 1448 yılı baharında Alaüddevle'nin kuvvetlerini yenerek Herat'a girerek tahtta egemenliğini sağladı. Herat'a oğlu Abdüllatif'i vali yaparak batıya doğru harekete geçti. Kışın yaşanan isyanı bastırmak için Herat'a döndü ve şehri yağmalattı. Buradan Buhara'ya geçen Uluğ Bey bir süre burada kaldı. Bu sıralarda Gevher Şâd Sultan da Herat'ı geri aldı. 1449 yılında Belh'te bulunan oğlu Abdüllatif'in kendine sefer düzenleyeceği haberi üzerine onun üzerine harekete geçti. Ceyhun kıyılarında karşılaşan kuvvetler küçük çaplı çarpışmalarda bulundu. Bu esnada Semerkant'ta yaşanan isyanı bastırarak tekrar Abdüllatif üzerine harekete geçen Uluğ Bey, Semerkand yakınlarındaki Dımaşk köyü yakınlarında oğluna yenildi. Bir süre kaçtıktan sonra Semerkant'a dönerek oğluna teslim oldu. Teslim olduktan sonra Hacca gitmek için oğlunun iznini alan Uluğ Bey, yolda oğlunun adamları tarafından öldürüldü.

 

TÜRK VE DÜNYA TARİHİNDEKİ YERİ

Uluğ Bey’in 1449 yılında vefat etmesinin ardından evletin hem siyasî hem de ilmî hayatı fetret devrini yaşamaya başlamıştır. Vefatın ardından devletin başına geçenler, Uluğ Bey’in kurduğu medrese ve rasathanenin gelişimi için hiçbir çaba göstermemiş, bunun akabinde ise Semerkant’ta yaşayan âlimler başka yerlere gitmiştir. Rasathanenin son idarecisi olan Ali Kuşçu, 1449 yılından sonra hac vazifesi için yola çıkarken Tebriz’e uğramış, Akkoyunlu Hükümdarı Uzun Hasan’ın ilgisini çekerek elçilik görevi için Anadolu’ya, Fatih Sultan Mehmed’in yanına gitmiştir. İlme merakı ile bilinen Fatih, Ali Kuşçu’yu himaye ederek 1473 yılında Ayasofya Medresesi’ne müderris olarak atamıştır. Uluğ Bey ve kendisinin en büyük eseri zîcin Türk dünyasında yaygınlığı Ali Kuşçu vasıtasıyla olduğu büyük muhtemeldir.  Zîc-i Uluğ Bey, XV. yüzyıldan itibaren Osmanlı bilim hayatında gerek medreselerde gerekse hususi derslerde kullanılan en önemli kaynak haline gelmiş, bunun yanı sıra XVI. yüzyıldan itibaren Arapçaya, XVII. yüzyıldan itibaren ise Türkçeye tercümeler yapılmıştır. 1557 yılında, Sultan III. Murad devrinde Takıyüddin er-Rasıd tarafından kurulan İstanbul Rasathanesi, Meraga ve Semerkant rasathanelerinden sonra İslam dünyasında kurulmuş en büyük üçüncü rasathane olmuştur. Uluğ Bey’in dünya tarihinde tanınması, Türk dünyasına nazaran daha geç dönemde olmuştur. XVII. yüzyıldan itibaren zîcin İngilizce ve Fransızca tercümeleri yapılmaya başlamıştır. Uluğ Bey’in tablolarının yayımladığı sıralarda Avrupa’da böyle özgün yıldız katalogları nadir ve kıymetli sayılmış, bu gibi değerler coğrafi keşiflere neden olan denizciler için büyük ihtiyaç göstermiştir.  XIX. yüzyıla gelindiğinde rasathanenin yeri tam olarak bilinmemekle birlikte, gerçekten böyle bir rasathanenin olup olmadığı konusunda şehir efsaneleri oluşmaya başlamıştır. Türkistan coğrafyasının Rusya’ya katılması ile tarihi eserler araştırılmaya başlanmış, araştırmalardan en önemlisi ise Semerkant Rasathanesi’nin asıl yerinin bulunması olmuştur. Rus arkeolog V. L. Vyatkin’in XVII. yüzyılda yazılmış bir vakıf belgesini bulması ve ünlü şarkiyatçı Vasiliy Vladimiroviç Bartold’un ısrarları üzerinde 1908 yılında kazı çalışmalarına başlanmıştır. Yüzeysel kazılarda önemli bir şey bulunmasa da kazılar derinleştikçe yer altına kurulmuş olan büyük sekstant ortaya çıkmıştır.  Rusların Uluğ Bey üzerine çalışmaları Bolşevik İhtilali ve II. Dünya Savaşı nedeniyle kesintilere uğrasa da bugün onun hakkında elde ettiğimiz bilgiler onların vesilesiyledir. Yakın dönem dünya tarihinde ise Uluğ Bey’i tanıtan en büyük gelişme Uluslararası Astronomi Birliği tarafından aydaki beş kratere onun adının verilmesi olmuştur.

ENGLISH

Ulugh Beg was born in Sultâniye city of Azerbaijan on March 22, 1394.  Şâhruh, the youngest son of his father Emir Timur, is his mother Gevher Şad.  Between 1394-1405, he studied traditional religious sciences, then logic, mathematics, and astronomy at the palace.  In 1404, he was married to Muhammed Sultan's daughter Öge Begüm by Emir Timur.  He gave his father Uluğ Bey the administration of the Transoxiana region based in Samarkand in 1409.  Uluğ Bey, who assumed the responsibility of ruling the state when he was only sixteen years old, continued to rule this vast geography for thirty-eight years from the Ceyhun river to Soğanak in the northwest and the city of Asparay in the northeast.  However, as he devoted most of his time to scientific activities, he carried out the state affairs with his father and with the help of him, and he used the name of Shahruh in sermons and coins like other emirs.  During the period of Uluğ Bey, Samarkand became a center where the most brilliant days of transfer and rational sciences, art, and literature lived.  In the spring of 1414, he organized an expedition to Fergana, under the control of his uncle Sheikh Ömer's son Ahmet.  Uluğ Bey, who generally spent hunting, entertainment, and conversations with scholars while reigning in Samarkand, could not establish good relations with sheikhs, mullahs, and dervishes.  During this period, he started to establish friendship with Alaaddin Ali bin Muhammed (Ali Kuşçu), one of the palace birders.  In 1425, he organized a voyage over the Mongols and reached the Issyk Lake area.  He disbanded the Mongols and returned to Samarkand with a significant amount of booty.  Afterward, although he organized a campaign against the Uzbeks with the support he received from his father, he was defeated and had to retreat to Samarkand.  Although sheikhs, mullahs, and dervishes did not want to enter the city, he re-established order by entering Samarkand with the support of his loyal men.  Later, he organized an expedition to Uzbeks again and proceeded to Tashkent.  After returning to Samarkand from here, Uluğ Bey, who quit hunting and recreation, started to deal with science studies.  He began to improve himself by training himself in scientific conversations, mathematics, and astronomy. During this period, he worked with important scholars Kadızade Rumî, Gıyaseddin Cemşid and Ali Kuşçu.  He started work to establish an observatory near Samarkand.  He completed the observatory in October 1429.

 

With the death of Shahruh on March 12, 1447, he again joined the struggle for the Timurid throne.  He went on an expedition to Herat and captured Ebebekir Mirza, who confronted him, and added his forces to his army.  He agreed with Alaüddevle, son of his mother Gevher Şâd, and his brother Baysungur, who ruled Herat and accepted the old borders.  However, when his son Abdullatif was besieged by Alaüddevle in the city of Balkh where he was governor, he set out again.  In the spring of 1448, he defeated Alaüddevle's forces and entered Herat, and gained his sovereignty on the throne.  He moved westward by making Herat his son Abdüllatif governor.  He returned to Herat to suppress the winter rebellion and plundered the city.  Uluğ Bey, who went to Bukhara from here, stayed here for a while.  Meanwhile, Gevher Şâd Sultan also took Herat back.  Upon the news that his son Abdüllatif, who was in Balkh in 1449, would organize a campaign for himself, he acted upon him.  The forces that encountered on the Ceyhun shores had small-scale collisions.  In the meantime, Uluğ Bey, who took action against Abdüllatif by suppressing the rebellion in Samarkand, was defeated by his son near Damascus village near Samarkand.  After escaping for a while, he returned to Samarkand and surrendered to his son.  Uluğ Bey, who took his son's permission to go to Hajj after he surrendered, was killed by his son's men on the way.

 

 

HIS PLACE IN TURKISH AND WORLD HISTORY

 After the death of Ulugh Beg in 1449, both the political and scientific life of the son began to experience the interregnum period.  Those who became the head of the state after his death did not make any effort for the development of the madrasah and observatory established by Uluğ Bey, and after that, the scholars living in Samarkand went to other places.  Ali Kuşçu, who was the last administrator of the observatory, stopped by Tabriz on his way to pilgrimage after 1449, attracted the attention of Akkoyunlu Ruler Uzun Hasan and went to Anatolia for the duty of embassy to Fatih Sultan Mehmed.  Known for his curiosity in science, Fatih appointed Ali Kuşçu as a professor at the Hagia Sophia Madrasa in 1473.  It is highly probable that Uluğ Bey and his greatest work, zîc, became widespread in the Turkish world through Ali Kuşçu.  Zîc-i Uluğ Bey, XV.  century, has become the most important source used both in madrasahs and private lessons in Ottoman scientific life, as well as in the XVI.  century to Arabic, XVII.  Since the century, translations have been made into Turkish.  In 1557, Sultan III.  Established by Takıyüddin er-Rasıd during the reign of Murad, the Istanbul Observatory became the third-largest observatory in the Islamic world after Meraga and Samarkand.  The recognition of Ulugh Beg in world history was in a later period compared to the Turkic world.  XVII.  English and French translations of the zig have been made since the 19th century.  At the time that Ulugh Bey's paintings were published, such unique star catalogs were deemed rare and valuable in Europe, and such values ​​showed a great need for sailors who led to geographical discoveries.  XIX.  century, although the location of the observatory is not known exactly, urban legends have started to form as to whether such an observatory exists.  With the addition of Turkestan geography to Russia, historical artifacts were started to be searched, and the most important of these researches was the finding of the original location of the Samarkand Observatory.  Russian archaeologist V. L. Vyatkin's XVII.  Excavations were started in 1908 on the insistence of the famous orientalist Vasiliy Vladimirovich Bartold and his discovery of a foundation document written in the 19th century.  Although nothing important was found in the superficial excavations, as the excavations deepened, a large sextant was unearthed.  The studies of the Russians on Ulugh Bey, the Bolshevik Revolution, and II.  Although it was interrupted due to the World War, the information we have obtained about him today is on their occasion.  In recent world history, the biggest development that introduced Uluğ Bey was that he was named after the five craters on the moon by the International Astronomical Union.