TÜRKÇE

Araştırmaları ile Güneş'in ve yıldızların evrimi çalışmalarına katkıda bulunmuş bir bilim insanıdır.

 

1961-1973 yıllarında NASA’da görev alarak bu kurumdaki ilk Türk bilim kadını olan Eryurt, ODTÜ'de astrofizik anabilim dalını kurmuş ve 1988-1993 yıllarında ODTÜ Fen Edebiyat Fakültesi dekanlığını yürütmüştür. Çalışmaları, 1969 yılında Ay’a İniş Projesi’ne olan katkılarını temsil eden Apollo Ödülü ile, 1977 yılında ise TÜBİTAK Bilim Ödülü ile onurlandırılmıştır.

 

YAŞAMI

29 Kasım 1926’da İzmir'de doğdu. Babası, 1944'te Denizli milletvekili olarak TBMM'ye giren Abidin Ege’dir.

 

Babasının Yüksek Ziraat Mektebi kuruluşu nedeniyle bulunduğu İzmir'de dünyaya gelişinden kısa bir süre sonra ailesi önce İstanbul'a, birkaç yıl sonra da Ankara'ya taşınmıştı. İlköğrenimini Ankara'da tamamladıktan sonra Ankara Kız Lisesi'ne devam etti. Lise yıllarında matematiğe özel bir ilgisi vardı. Bu nedenle liseden mezuniyetinin ardından İstanbul Üniversitesi Yüksek Matematik ve Astronomi Bölümü'ne girdi. Astronomi merakı üniversite öğrenimi sırasında ortaya çıktı.

 

1946 yılında İstanbul Üniversitesi Yüksek Matematik ve Astronomi Bölümü'nden mezun olduktan sonra Ankara Üniversitesi'nde astronomi bölümü açmak üzere görevlendirilen Tevfik Okyay Kabakçıoğlu'nun yanında iki yıl boyunca fahri asistanlık yaptı. Lisansüstü çalışmalarına bir süre Michigan Üniversitesi'nde devam etti ve 1953'te Ankara Üniversitesi Astrofizik Anabilim Dalı'nda doktorasını ve ardından doçentlik çalışmalarını tamamladı.

 

1959'da Uluslararası Atom Enerji Ajansı'nın bursuyla iki yıllığına Kanada'ya gitti. Deep River Atom Enerjisi Laboratuvarı'nda Alastari G. W. Cameron ile çalıştı. Hidrojen yıldızları üzerine çalıştı ve yıldızların yapı modelleri üzerine birçok başarılı program yazdı. Ardından ABD’ye giderek önce Amerikan Soroptimist Federasyonu bursuyla ABD'de Indiana Üniversitesi'nde görev aldı. Üniversiteye bağlı Goethe Link Gözlemevi'nde yıldız modelleri yapmakla tanımış Prof. Dr. Marshall Wrubel ile çalıştı. Bu deneyimden sonra Ulusal Bilimler Akademisi bursunu alarak NASA'ya bağlı Goddard Uzay Araştırma Enstitüsü'nde görev aldı. Uzay uçuşlarıyla ilgili kuramsal araştırmalar yapan Goddard Uzay Araştırma Ensitütüsü’ndeki görevi sırasında kurumda çalışan tek kadın astronomdu. Alastair G. W. Cameron ile güneşin yapısı, evrimi ve güneşten gelen nötrinoların hesaplanması üzerine araştırmalar yapan Dilhan Eryurt'un Goddard Enstitüsü'nde yaptığı çalışmalar, Güneş hakkında o zamana kadar yanlış bilinen bazı gerçekleri ortaya çıkardı. Güneş'in parlaklığının oluşumundan bu yana gittikçe artmadığını, geçmişte çok daha parlak ve sıcak olduğunu ortaya koydu. Çalışmaları o dönemde yeni başlayan uzay uçuşlarının gidişatını etkileyecek önemdeydi. Aya ilk iniş için yaptığı başarılı çalışmalar nedeniyle 1969'da Apollo Başarı Ödülü ile ödüllendirildi. Eryurt, Goddard Enstitüsü’nde iki yıllık çalışmasını tamamladıktan sonra kendisine yabancılara sıklıkla tanınmayan bir ayrıcalık gösterildi ve kıdemli araştırmacı olarak enstitüde çalışmaya devam etti.Enstitü, kendisini yıldızların oluşumu ve gelişimi üzerine araştırmaları için yeni bilgiler edinmek üzere California Üniversitesi'ne gönderdi. Yıldızların evriminde kütlelerinin etkisi konusuyla ilgili olarak A.G.W. Cameron ile birlikte 1967’de yazdıkları bir makale astrofizikte çok atıf aldı.

 

1968'de Türkiye'ye geldi. Ankara Üniversitesi Astrofizik Anabilim Dalında asistanlık yaptı. Egbert Adriaan Kreiken ile önce doktora, sonrasında doçentlik çalışmalarını tamamladı. 1956’te yayımlanan doktora tezinin başlığı, “Some results of a spectroscopic study of the atmosphere of 31 Cygni” dir. 1961’de yayımlanan doçentlik tezinin başlığı ise “The density gradient in the atmosphere of the K-type component of the Cygni 31” dir. Bunlar ülkemizde astrofizik alanında yapılan ilk yayınlar arasındadır. ODTÜ’de bir yıl misafir profesör olarak görev yapan Eryurt, üniversitede astrofizik derslerini başlattı. Türkiye'deki astronomların fikir alışverişinin yetersizliğini görerek, Ulusal Astronomi Kongresi'ni kurmak adına çalışmalara başlattı ve TÜBİTAK’ın desteğiyle ilk Ulusal Astronomi Toplantısı'nı düzenledi.

 

1969-1973 arasında ODTÜ'deki görevine ara vererek NASA'da bilimsel araştırmalarını sürdürdü. 1973 yılında ODTÜ Fizik Bölümü'ne döndü ve astrofizik ana bilim dalını kurdu. 1977 yılında Tübitak Bilim Hizmet ve Teşvik Ödülü ile ödüllendirildi. 1988’de altı ay kadar fizik bölümünün başkanlığını yürüttükten sonra beş yıl süreyle Fen Edebiyat Fakültesi dekanlığı yaptı. 1991 yılında ODTÜ'de bir yıldız gözlemevi kurulmasında rol oynadı. 1956 ile 2009 yılları arasında yayımlanmış 46’sı İngilizce, 13’ü Türkçe 59 yayını bulunan Eryurt, 1993 yılında emekliye ayrıldı. 1997 yılında Türkiye Bilimler Akademisi'ne şeref üyesi seçildi.

 

13 Eylül 2012’de geçirdiği bir kalp krizi sonucu Ankara’da hayatını kaybetmiştir.

 

Eski Erzurum milletvekillerinden Sabahattin Eryurt'un eşidir.

ENGLISH

Dilhan Eryurt was a Turkish astrophysicist who made major contributions to scientific research on the formation and evolution of the Sun and other main sequence stars. From 1961 to 1973, Eryurt worked for NASA, performing research for the Apollo program. She then established the astrophysics department at the Middle East Technical University (METU) in Turkey. She was the Dean of METU's science and literature faculty from 1988 to 1993.

 

Early Life

Eryurt was born on 29 November 1926 in İzmir, Turkey. Her father was Abidin Ege, who was a member of the Grand National Assembly of Turkey for Denizli Province in 1944. Shortly after her birth in İzmir, Eryurt's family moved to Istanbul, and then to Ankara a few years later. After completing her primary education in Ankara, she continued to Ankara Girls' High School. In high school, she had a special interest in mathematics. For this reason, after graduating from high school, she enrolled in the Istanbul University Department of Mathematics and Astronomy. She pursued her interest in astronomy during her university studies.

 

After graduating from Istanbul University in 1946, Eryurt worked as an honorary assistant for two years for Tevfik Oktay Kabakçıoğlu. She was assigned to open an Astronomy Department at Ankara University. She continued her graduate studies at the University of Michigan, and in 1953 she completed her doctorate at the Ankara University Department of Astrophysics where she became Associate Professor.

 

In 1959, Eryurt went to Canada for two years on scholarship from the International Atomic Energy Agency. Here she worked with Alastair G. W. Cameron. Although she had learned mathematics in Turkey, she had not worked with computers. She studied books in Canada and the US, teaching herself how to make use of computers for her work. She then went to the US and worked for the Soroptimist Federation of America at Indiana University, and on the identification of stellar models at the Goethe Link Observatory, working with Marshall Wrubel. After this experience, Eryurt worked at NASA's Goddard Institute for Space Studies. She collaborated with Alastair G. W. Cameron, on research on solar evolution. During this period, she was the only woman astronomer working at the institution.

 

Eryurt's work at the Goddard Institute revealed some facts about the Sun that were not understood until then. The existing theory that the brightness of the Sun was much lower at its formation, 4.5 billion years ago, was under scrutiny. It was revealed that the Sun was actually much brighter and warmer in the past and decreased to its current level. The studies were important at that time to influence the course of scientific and engineering research aims of new space flights. She was awarded the Apollo Achievement Award in 1969 for her successful work contributing to the achievement of the Apollo 11 mission's first landing on the moon and subsequent lunar exploration, by providing NASA engineers with crucial information for modelling solar impact on the lunar environment.After completing her two year research study at the Goddard Institute, Eryurt continued to work at the institute as a Senior Researcher. The institute sent her to the University of California to work on a research study about the formation and development of main sequence stars.

 

She came to Turkey in 1968. She worked as an assistant in the department of astrophysics at Ankara University. Completed her doctorate and then associate professorship with Egbert Adriaan Kreiken. The title of her doctoral thesis published in 1956 is "Some results of a spectroscopic study of the atmosphere of 31 Cygni".These are among the first publications in the field of astrophysics in our country. Eryurt, who worked as a visiting professor at METU for a year, started astrophysics lessons at the university. Seeing the inadequacy of the exchange of ideas of astronomers in Turkey, he started the studies to establish the National Astronomy Congress and organized the first National Astronomy Meeting with the support of TÜBİTAK.

Between 1969 and 1973, Eryurt continued her scientific research work at NASA. In 1973, she returned to the Middle East Technical University Physics Department and founded the Astrophysics Branch. In 1977, she was awarded with the TÜBİTAK Science Award.In 1988, she was Chairperson of the Physics Department for six months, and then became the Dean of the Faculty of Science and Literature for five years. She played a role in the establishment of a star observatory in METU in 1991. Having 59 publications, 46 in English and 13 in Turkish, published between 1956 and 2009, Eryurt retired in 1993. In 1997, he was elected as an honorary member of the Turkish Academy of Sciences. Eryurt died in Ankara from a heart attack on 13 September 2012 at the age of 85. 

 

She is the wife of Sabahattin Eryurt, a former Erzurum deputy.